چرا فرش سایه روشن می‌شود؟
این نوشتار سعی دارد به دلایل سایه روشن شدن فرش بپردازد و راهکارهای مقابله با آن را به طور مختصر بیان نماید. مخاطبان عزیز می‌توانند با مطالعه این نوشتار اطلاعات لازم را در این زمینه کسب نمایند.
قبل از پرداختن به این موضوع که چرا فرش سایه روشن می‌شود، بهتر است در ابتدا تاریخچه‌ای از پیدایش فرش‌های ماشینی و نیز مراحل بافت و تکمیل فرش ماشینی مورد بررسی قرار بگیرد تا ارتباط آن با سایه روشن شدن فرش مشخص شود.
همچنین با مطالعه‌ی مطالب زیر می‌توانید دلایل سایر مشکلاتی که برای فرش پیش می‌آید را جویا شوید:
تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در ایران
با آن که حدود ۵۰۰ سال از تولید اولین فرش ماشینی در جهان می‌گذرد، تاریخچه پیدایش آن در کشور ما ایران تقریباً به ابتدای دهه ۵۰ شمسی برمی‌گردد. زمانی که اولین فرش ماشینی با ماشین‌های مخمل بافی ژاکارد و با استفاده از الیاف مصنوعی که براق بودند و پرزهای نسبتاً کوتاهی داشتند در وزنی بسیار سبک، در داخل ایران تولید و به بازار عرضه شد. همزمان با تولید اولین فرش ماشینی در ایران، بازرگانان و تجار ایرانی فرش‌های ماشینی که دقیقاً ویژگی فرش ماشینی تولید ایران را داشتند و البته کمی مرغوب‌تر بودند، از کشور بلژیک وارد ایران کردند و از آن زمان به بعد استفاده از فرش‌های ماشینی در ایران رواج بسیاری پیدا کرد و مورد استفاده خانواده‌های ایرانی قرار گرفت.
ماشین‌هایی که در آن زمان برای تولید فرش‌های ماشینی مورد استفاده قرار می‌گرفتند، ماشین‌های وندویل ald61 و al1 و نیز ماشین textima بودند که با توجه به تکنولوژی‌های موجود در آن زمان در نوع خود بی‌نظیر بودند. با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی کم کم فرش‌های ماشینی در انواع و اقسام گوناگونی همچون فرش‌های فانتزی، فرش‌های گل برجسته و غیره تولید و روانه بازار شدند که تا به امروز شاهد رواج و استفاده بسیار از این فرش‌ها هستیم. علت آن هم قیمت مناسب و شباهت این فرش‌ها به فرش‌های دستبافت است که استفاده از آن‌ها را مقرون به صرفه می‌کند.
مراحل تولید و بافت فرش
در زمان‌های قدیم وقتی که فرش بافته و تولید می‌شد، بلافاصله برای فروش روانه بازار می‌شد. بنابراین بافت و تولید فرش در دو مرحله ریسندگی و بافندگی انجام می‌گرفت. اما با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، مرحله دیگری نیز به نام مرحله تکمیل فرش به مراحل فوق اضافه شد. به طوری که می‌توان گفت امروزه مرحله تولید فرش شامل سه مرحله ریسندگی، بافندگی و تکمیل یا پردازش فرش است.
در ادامه هر یک از مراحل فوق به طور مختصر شرح داده خواهند شد:
ریسندگی یا آماده کردن نخ‌ها
برای تولید و بافت فرش ماشینی قبل از انجام هر کاری باید نخ‌هایی که در تولید فرش به کار خواهند رفت را آماده کرد، که به این عمل ریسندگی می‌گویند. نخ‌هایی که در بافت فرش مورد استفاده قرار می‌گیرند، نخ‌های متفاوتی با نام‌های تار، پود و خاب هستند. پود حدود ۱۲ درصد الیاف و خاب حدود ۸۸ درصد الیاف را شامل می‌شود. این نخ‌ها ابتدا به شکل الیاف و یا به شکل دسته رشته‌های بلند وارد کارخانه می‌شوند. الیاف‌های خام با اندازه‌ای حدود ۱۸ سانتی متر معمولاً به صورت رشته رشته و پیچیده نشده هستند که برای تولید و بافت فرش باید تغییراتی در آن‌ها ایجاد کرد.
برای ایجاد تغییرات، این رشته‌ها را درون ظرفی که به شکل قیف است می‌ریزند و سپس به آن‌ها روغن می‌زنند. سپس این رشته‌ها توسط ماشین حلاجی به شکل طناب‌های بلند و سست ریسیده می‌شوند که به آن‌ها فیتیله می‌گویند. بعد از اتمام این مرحله فیتیله‌ها فشرده و کشیده می‌شوند و سپس به شکل نخ‌های واحدی درمی‌آیند که به دور قرقره‌ها پیچیده خواهند شد. این الیاف‌های خام که به صورت تک لایه‌ای و رشته‌های دسته‌ای بلند هستند، برای این که به تارهای کلفت و مناسب برای بافت فرش تبدیل شوند به یکدیگر پیچیده خواهند شد. بعد از اتمام مراحل فوق این نخ‌ها توسط بخار حجیم می‌شوند و در دمای ۱۳۲ تا ۱۳۸ درجه حرارت می‌بینند.
دلیل حرارت دادن نخ‌ها
علت این که این نخ‌ها را حرارت می‌دهند، این است که نخ بتواند شکل پیچیده خود را حفظ کند. پس این که این نخ‌ها را سرد کردند، آن‌ها را دور لوله‌هایی پیچیده و به دستگاه بافندگی منتقل می‌کنند. جنس نخ‌های تار و پود معمولاً یکسان و از جنس پنبه و پلی استر است. اما نخ خاب، همان نخی که در سطح فرش قابل مشاهده است، می‌تواند از جنس‌های مختلفی همچون پشم، اکریلیک، پلی پروپیلن، پلی استر، ویسکوز و یا ترکیبی از آن‌ها باشد که هر کدام دارای ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد خود هستند. لازم به ذکر است که تفاوت در کیفیت فرش به تفاوت در کیفیت الیاف خاب آن برمی‌گردد.
رنگ کردن نخ‌های تولید شده
برای این که بتوان نخ‌های تولید شده در مرحله قبل را برای بافتن فرش به کار برد، باید آن‌ها را رنگ کرد. رنگ کردن نخ‌ها به روش‌های مختلفی قابل انجام است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.
یک روش رنگ کردن نخ‌ها به این صورت است که حدود ۲۲۷ تا ۴۵۵ کیلوگرم از الیاف‌ها را در خمره‌هایی که تحت فشار هوا هستند قرار می‌دهند تا از این طریق رنگ مورد نظر روی آن‌ها پخش شود.
در روش دوم کلاف‌های نخ و یا الیاف‌ها به صورت متوالی از خمره‌ها و یا حوضچه‌های رنگ عبور داده می‌شوند تا به طور کامل رنگ مورد نظر را به خود بگیرند.
در روش سوم رنگِ داغِ تحت فشار، به نخ‌هایی که شکل داده شده‌اند، وارد می‌شود تا از این طریق نخ‌ها را رنگ کند.
در روش چهارم نخ‌ها توسط غلطک‌های چاپ رنگ پرس می‌شوند تا رنگ آمیزی شوند و به رنگ مورد نظر درآیند.
در نهایت در روش پنجم نخ‌ها به شکلی خاص بافته می‌شوند و قبل از آن که باز شوند با رنگ‌ها آمیخته می‌شوند.
در هر حال نخ‌ها با هر روشی که رنگ آمیزی شوند، در مرحله بعد تحت بخار قرار خواهند گرفت و شست و شو و خشک خواهند شد.
بافندگی
مرحله بعد از ریسندگی و رنگ کردن نخ‌ها، مرحله بافندگی است که نخ‌های تولید و رنگ آمیزی شده در مراحل قبلی در بخش مخصوصی از ماشین آلات بافندگی قرار می‌گیرند. در هنگام شروع کار بافندگی نخ‌ها طی برنامه‌ای که به دستگاه داده شده وارد دستگاه می‌شوند. سپس عملیاتی روی آن‌ها انجام می‌گیرد و منجر به تولید فرش می‌شود. طرز کار دستگاه‌ها نیز به این صورت است که در پایان کار دو فرش با دو بافت زیر و رو در مقابل یکدیگر تولید می‌شوند و بعد از پایان بافت با تیغ برشی که مخصوص جدا کردن دو فرش از یکدیگر است از هم جدا می‌شوند. یک ماشین بافندگی قابلیت این را دارد که روزانه چندین صد متر مربع فرش ماشینی را تولید نماید.
رنگ کردن فرش ماشینی آماده شده و یا رنگ آمیزی یکپارچه فرش
این مرحله در صورتی انجام می‌شود که نخ‌ها قبل از بافت فرش رنگ آمیزی نشده باشند. در این مرحله برای رنگ آمیزی یکپارچه فرش چند تخته استاندارد فرش را به هم وصل می‌کنند. سپس تخته طویل فرش ماشینی را داخل حوضچه قرار می‌دهند. حوضچه را پر از آب گرم کرده و مواد شیمیایی را درون آن حل می‌کنند. سپس دما را افزایش می‌دهند تا محلول فوق به جوش آید. در این روش رنگ آمیزی محلول باید به مدت ۴ ساعت جوشانده شود.
روش دیگری که نیز برای رنگ آمیزی یکپارچه فرش به کار می‌رود این است که چندین ردیف از فرش‌های ماشینی را به همدیگر وصل می‌کنند تا از این طریق یک تخته بلند فرش تشکیل شود. سپس این تخته فرش ماشینی را زیر لوله‌هایی قرار می‌دهند که این لوله‌ها رنگ‌ها را روی فرش‌ها پخش کند. پس از آن که رنگ آمیزی فرش‌ها تمام شد، برای ثابت شدن رنگ فرش‌ها آن‌ها را تحت بخار آب قرار می‌دهند. در مرحله بعد رنگ اضافی فرش‌ها شسته می‌شود. سپس فرش‌ها را خشک کرده و آن‌ها را به صورت لوله درمی‌آورند.
تکمیل فرش
مرحله آخر در تولید و بافت فرش ماشینی مرحله تکمیل، روگیری، پرداخت و یا موگیری فرش است که از حساس‌ترین مراحل تولید و بافت فرش محسوب می‌شود و نیازمند تبحر و مهارت زیادی است. اگر در این مرحله کوچکترین بی‌دقتی انجام بگیرد فرش دچار آسیب دائمی شده و کلیه زحماتی که در خط تولید و بافت کشیده شده است به هدر خواهد رفت. این مرحله خود شامل چند مرحله به شرح زیر است:
مرحله چسب پشت فرش یا آهار
هدف از انجام این مرحله افزایش مقاومت فرش در برابر پارگی، خواباندن پرزهای سطحی الیاف و کاهش نیروی فرسایشی آن است.
در این مرحله وظیفه ماشین آهار این است که پشت فرش را چسب بزند و سپس آن را به طور کامل خشک نماید. در این مرحله خشک کردن فرش از اهمیت بسزایی برخوردار است. چرا که باید به گونه‌ای انجام شود تا به الیاف فرش آسیب نرسد و باعث ایجاد تغییراتی در ابعاد فرش نشود.
آهار نیز در دو نوع طبیعی و مصنوعی وجود دارد. آهار طبیعی شامل مشتقات سلولزی، نشاسته و مشتقات نشاسته است و آهار مصنوعی نیز شامل مالئیک اسید، انواع پلی اکریلات، انواع پلی وینیل الکل‌ها و انواع کوپلیمر استایرن می‌باشد. ترکیبات اصلی چسب‌های آهاری که برای فرش ماشینی به کار می‌رود عبارتند از نشاسته، رزین پلی وینیل استات، آنتی باکتریال، پلی وینیل الکل و پلاستو سایزر.
مرحله پرداخت سطح فرش یا شیرینگ
در این مرحله پرزهای اضافی سطح فرش به طور کامل گرفته می‌شود تا سطح فرش صاف و یکدست شود.
مرحله برش فرش به اندازه‌های کوچکتر
این مرحله زمانی انجام می‌گیرد که اندازه‌های مختلف از یک فرش در کنار همدیگر بافته شده و همگی با هم از دستگاه خارج شوند.
مرحله بافت ریشه و لبه دوزی یا زیگزال
بافت ریشه باعث استحکام ریشه‌ها می‌شود و از طرفی از پارگی و از هم گسیختگی آن جلوگیری می‌کند.
مرحله کنترل کیفیت
این مرحله به دو دلیل انجام می‌گیرد: دلیل اول این است که عیوب فرش قبل از تکمیل آن قابل تشخیص نبوده است و دوم این که ممکن است در مرحله آهار و تکمیل، به علت عملکرد نامناسب در این بخش‌ها فرش دچار آسیب شود. بنابراین انجام این بخش یعنی کنترل کیفیت فرش به منظور رفع عیوب احتمالی آن ضروری است.
مرحله بسته بندی فرش
این مرحله که مرحله نهایی در پرداخت فرش است، فرش‌ها به صورت لول بسته بندی می‌شوند. نگهداری فرش‌ها به شکل لول و نیز با روکش نایلونی باعث می‌شود که فرش در هنگام جا به جایی و انبارش در برابر آسیب‌های احتمالی مصون باشد و آسیب نبیند.
لازم به ذکر است در مرحله تکمیل فرش ماشینی ساده‌ترین حالتی که ممکن است برای فرش اتفاق بیفتد این است که پرزهای اضافی سطح فرش گرفته می‌شود تا سطح آن یکدست و صاف شود و طرح و نقشه آن زیباتر و شفاف‌تر جلوه کند.
مرحله تکمیل فرش نیز به دو روش دستی و ماشینی انجام می‌گیرد. در روش دستی که اغلب برای فرش‌های دستبافت قابل انجام است استاد کار ماهر از طریق قیچی‌های مخصوص، ماشین تراش‌های برقی و تیغ‌های دستی عملیات مربوط به مرحله تکمیل فرش را انجام می‌دهد. در این روش استاد کار در ابتدا الیاف و پرزهای بلند را از فرش جدا می‌کند. سپس با حرکت دادن دایره‌وار ماشین تراش روی فرش، پرزها و الیاف‌های اضافی را از روی فرش جمع و جور می‌کند. قیچی‌هایی هم که استاد کار استفاده می‌کند، در انواع مختلفی هستند که با توجه به نوع بافت و کیفیت فرش توسط استاد کار مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تکمیل فرش با ماشین آلات
در فرش‌هایی با اندازه بزرگ که امکان تکمیل فرش به صورت دستی وجود ندارد، باید به روش ماشینی عمل کرد و مرحله تکمیل فرش را با استفاده از ماشین آلات انجام داد. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که طی مرحله تکمیل فرش اگر عیبی در فرش وجود داشته باشد، شناسایی و در نهایت رفع می‌شود. در روش ماشینی وظیفه تیغ زنی و قیچی بر عهده دستگاه‌ها و ماشین آلات است. این دستگاه‌ها در قسمت جلو دارای یک تیغ تیز و یک شانه و در قسمت پشت دارای یک کیسه هستند که مخصوص جمع آوری پرزها می‌باشد. این دستگاه‌ها عملیات پرزگیری را در جهت خلاف خواب فرش انجام می‌دهند.
لازم به ذکر است مرحله تکمیل فرش در بافت‌هایی با نقش و نگار برجسته از اهمیت به سزایی برخوردار است. این فرش‌ها در زمان خروج از دستگاه بافت مانند سایر فرش‌ها کاملاً صاف هستند. در مرحله تکمیل فرش است که این فرش‌ها را تحت دمای بالا قرار می‌دهند تا برخی از الیاف‌های آنان ذوب شده و بسوزند و از این طریق فرورفتگی‌هایی را در سطح فرش به وجود آورند و در نهایت طرح‌ها و نقش‌های برجسته را ایجاد نمایند.
استفاده از قیچی‌های مخصوص
برای ایجاد برجستگی در روش دستی از قیچی‌های مخصوصی استفاده می‌شود که با کوتاه کردن برخی از بافت‌ها فرورفتگی‌ها روی فرش ایجاد می‌شود. بنابراین می‌توان گفت هر فرشی با استفاده از روش دستی قابل برجسته شدن خواهد بود. اما برای ایجاد برجستگی به روش ماشینی باید در بافت فرش الیاف مخصوصی وجود داشته باشد تا در مرحله تکمیل، فرورفتگی‌هایی روی فرش ایجاد شود.
حال با توجه به مواردی که در بالا ذکر شد می‌توان به سوال چرا فرش سایه روشن می‌شود پاسخ داد.
دلایل سایه روشن شدن فرش
حالت سایه روشن شدن فرش و به عبارت دیگر دو خاب شدن فرش زمانی رخ می‌دهد که فرش در هر کدام از مراحل بافت و تولید و یا تکمیل در حالتی قرار بگیرد که خاب قسمتی از آن روی قسمت دیگر قرار گرفته و از این طریق باعث شود که خاب فرش در هم و بر هم شود و فشاری به نخ خاب وارد شود که در خاب فرش حالت سایه روشن به وجود آورد. بنابراین حالت سایه روشن شدن فرش و یا دو خاب شدن فرش ناشی از اشکال و یا نقص فنی در ماشین بافندگی و یا حاصل خرابی در دستگاه‌های خط آهار و تکمیل نخواهد بود. در واقع این عوامل نمی‌توانند باعث سایه روشن شدن فرش شوند.
عملکرد نامناسب تیغه‌های شیرینگ
حتی عملکرد نامناسب تیغه‌های شیرینگ نیز نمی‌تواند حالت سایه روشن شدن فرش را ایجاد نماید. با این اوصاف می‌توان گفت سایه روشن شدن فرش علت فنی ندارد و تنها عامل ایجاد آن عدم رعایت اصولی است که بایستی در مرحله تولید و بافت فرش و نیز در مرحله تکمیل فرش به کار می‌رفته است. بنابراین برای جلوگیری از حالت سایه روشن شدن فرش باید در تمامی مراحل تولید فرش از بافت فرش گرفته تا تکمیل آن، همانطور که در بالا نیز ذکر شد، اصول مربوط به تولید و بافت و تکمیل فرش را رعایت کرد تا فرشی با کیفیت تولید و به بازار عرضه شود. مراحل تولید و بافت و تکمیل فرش هر کدام به نوبه خود نقش به سزایی در دو خاب شدن و به عبارت دیگر سایه روشن شدن فرش دارند.
نکته آخر
تا حد الامکان باید در تمامی مراحل فوق از قرارگیری فرش در حالتی که سبب می‌شود خاب فرش روی قسمت دیگر آن قرار بگیرید و از این طریق حالت سایه روشن شدن فرش را به وجود آورد جلوگیری کرد. انجام این کار نیز ممکن نیست مگر آن که اصول مرتبط با مراحل بافت، تولید و تکمیل فرش به درستی رعایت شود و از فشار آوردن به خاب فرش و در هم و بر هم شدن آن جلوگیری شود. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که تولید فرش با کیفیت منوط به طی کردن مراحل بافت، تولید و تکمیل فرش همراه با رعایت اصولی است که از دو خاب شدن و به عبارت دیگر از سایه روشن شدن آن جلوگیری می‌کند.
اطلاعات بیشتر
جهت کسب اطلاعات بیشتر درمورد فرش می‌توانید به ویکی‌پدیا مراجعه نمایید.
شما همچنین می‌توانید جهت خرید و فروش فرش مورد نظر خود به وبسایت واسط کالا یا اپلیکیشن واسط کالا مراجعه نمایید.
پیشنهاد می‌کنیم مطالب زیر را مطالعه نمایید:
فرش فقط فرش کرمان و دست باف هرچی دیگه خریدم مشکل پیدا کرد
فرش مشهد بهتر است یافرش کرمان یا فرش تبریز؟
سلام طبیعتاََ هیچکدام به معروفی فرش کرمان نیستند.
بهترین فرش الان در ایران چی هست؟
اگه میخواین فرش تون ایجوری نشه قالی کرمان رو به شما پیشنهاد میدم.
فرش فقط فرش دستبافت که هیچوقت این مشکلات رو پیدا نمیکنن و عمری سالم میمونن.